به لطف خدا، کشور ما ایران از منبع های غنی برای کاشت و برداشت برنج برخوردار است و همین سبب شده تا گونه های مختلف برنج در ایران قابل کشت باشند. با این حال، این دسته های مختلف برنج، سطح و کیفیت های متفاوتی دارند و همین سبب اختلاف در قیمت و البته اختلاف در پخت آن ها می شود.
نگارنده سعی دارد تا با پرداختن به گونه های مختلف برنج در این مقاله، مخاطب را با گونه های مختلف برنج و ویژگی های هر یک آشنا سازد.
طارم
این برنج، معروف ترین منطقه ی فریدون کنار است که در استان مازندران واقع شده است. عطر و طعم ویژه ی این برنج، آن ر ابه یکی از محبوب ترین گونه های برنج در میان ایرانی ها تبدیل کرده است. گذشته از این، ویژگی های جغرافیایی این منطقه هم چون آب، خاک و رطوبت هوا، بستر مناسب و مساعدی برای رشد این گونه ی برنجی فراهم آورده است.
برنج طارم پس از پخت قد و حجم قابل ملاحظه ای دارد و افزون بر این، تا ساعت ها پس از پخت نیز نرم و آماده ی مصرف باقی می ماند. برنج طارم از رنگ سفید مایل به کرم برخوردار است. طارم صدری یا طارم سنگی از دیگر نام های این برنج در بازار هستند.
همان گونه که در یکی از مقاله های پیشین یاد کردیم، افزایش جمعیت، کمبود زمین کشاورزی، نبود نیروی کار، کاهش منبع های آبی و افزایش تقاضا برای برنج، چالش های گسترده ای را پیش روی چرخه ی تولید این ماده غذایی پر مصرف و مقوی نهاده اند. یکی از راه کار های رایج برای حل این مشکل، افزایش بهره وری در صنعت برنج است. اصلاح ژنتیکی، خود یکی از روش هایی است که در این میان مطرح می شود. برنج شیرودی از جمله گونه های برنج است که از راه اصلاح ژنتیکی به دست آمده است. این برنج نخستین بار در سال 1375 و به وسیله ی موسسه ی پژوهش اصلاح و تهیه ی نهال و بذر استان مازندران، معرفی شد. زمین های کشاورزی که در مجاورت آمل، چالوس و تنکابن قرار داشتند، از نخستین بستر های کاشت این نوع برنج بودند.
در مقایسه با دیگر گونه های برنج، برنج شیرودی در برابر آفت، بیماری های گیاهی، آسیب های خاک و آب و هوا، از مقاومت بیشتری برخوردار است و بهره وری بیشتری دارد. این برنج بیشتر در استان مازندران، ناحیه های کوهستانی و سردسیر و در منطقه هایی که کیفیت آب و خاک پایینی دارند، کشت و تولید می شود.
با وجود شباهت بسیار این برنج به برنج طارم و هاشمی، طعم و عطر آن با گونه های نام برده قابل قیاس نیست و همین سبب شده تا در بازار چندان حرفی برای گفتن نداشته باشد. با این حال، هم چون همیشه، عده ای سود جو هستند که با مقداری از این برنج را با برنج هاشمی یا طارم ترکیب می کنند و همه را به نام برنج طارم یا هاشمی می فروشند. به همین دلیل لازم است در خرید برنج طارم و هاشمی، دقت بالایی اتخاذ گردد.
فجر
همان گونه که پیش از این یاد کردیم، برنج اصلاح شده ی شیرودی، نسبت به دیگر برنج های ارگانیک، عطر خوبی نداشت و همین سبب شد تا موسسه ی پژوهش برنج کشور، در سال 1376 از این برنج رو نمایی کند. گرچه این برنج جزو برنج های معطر دسته بندی می شود، ولی هم چنان در برابر برنج طارم و هاشمی حرفی برای گفتن ندارد. این گونه ی برنج، در شهر های استان گیلان، به ویژه آمل کشت می شود. کیفیت آن متوسط و قیمت آن کم تر از گونه هایی چون هاشمی و طارم ارزیابی شده است.
هاشمی
برنج هاشمی پر مصرف ترین برنج حال حاضر ایران و جزو مرغوب ترین و با کیفیت برنج های ایرانی است. این برنج در استان های گیلان و مازندران کشت می شود و عطر و طعم ویژه ای دارد. این برنج پس از پخت نیز قد، طعم و عطر ویژه ای دارد که سبب شده تا همواره بر سر سفره ی ایرانی ها حضور داشته باشد. برنج هاشمی گیلان، برنج آستانه اشرفیه، برنج رشت، برنج تالش و برنج رودسر، از دیگر عنوان هایی هستند که همه بر برنج هاشمی دلالت دارند.
دم سیاه
این برنج، با کیفیت ترین برنج استان گیلان است که عطر و طعمش، آن را به یکی از محبوب ترین برنج های ایرانی تبدیل کرده است.
برنج دم سیاه که به آن طارم دم سیاه نیز می گویند، بیشتر در شهر های رشت، لاهیجان و آستانه کشت می شود. با این حال، به دلیل بهره وری پایین، کاشت این برنج در سال های گذشته با محدودیت و چالش هایی مواجه بوده است. طول دانه ی خام این برنج هفت و نیم میلی متر و طول دانه ی پخت شده ی آن، دوازده و نیم میلی متر است. این برنج از جمله برنج های گران قیمت است که بیشتر در مجلس ها و مراسم های ویژه افتخار حضور به هم می رساند.
آگاه شدن از گونه های مختلف برنج، به مصرف کننده کمک می کند تا برنجی مرغوب و متناسب با نیازش تهیه کند. گرچه نگارنده تلاش کرد تا اهم مطلب های مربوط به گونه های مختلف برنج را در این مقاله جای دهد، اما نیک می دانیم که بررسی هر یک از گونه های یاد شده، خود بحثی مفصل و زمانی طولانی طلب می کند که البته در ظرف این یادداشت نمی گنجد.
برای دانلود فایل مقاله ی «از برنج ایرانی چه می دانیم؟»، بر لینک زیر کلیک کنید.
در این مقاله به تحلیل و بررسی نکته های کاربردی در نگه داری از برنج می پردازیم. با این حال، پیش از هر چیز لازم است هدف از گزینش موضوع مشخص شود.
می دانیم که برنج غذای اصلی مردم ایران به شمار می رود و اگر مصرف روزانه ی آن را نیز در نظر داشته باشیم و گرانی، تورم و نوسان های بازار را نیز به آن افزوده کنیم، در می یابیم که خرید برنج به میزان زیاد (مصرف یک یا بیش از یک سال)، یکی از اقدام های هوشمندانه ای است که هر خانواده ای می تواند از آن بهره مند شود. با این حال تنها خرید کافی نیست و پس از این، باید راهی برای نگه داری برنج اندیشیده شود که مقاله ی حاضر، پاسخی به این نگرانی است.
روش نگهداری و بسته بندی باید به گونه ای باشد که:
از رطوبت زدگی محصول پیش گیری کند: دانه ی برنج باید در رطوبت زیر 12 درصد نگه داری شود. بروز رطوبت سبب رشد کپک در برنج، کاهش طعم و در نهایت کاهش کیفیت برنج می شود. کیسه و گونی های پارچه ای، از جمله ابزار و عامل های موثر در نگه داری از برنج هستند که خود مانع از بروز رطوبت می شوند. هم چنین پیشنهاد می شود تا با قرار دادن تخته های چوبی یا دیگر پوشش های رایج، از نفوذ نم و رطوبت به کیسه ی برنج جلوگیری نمایید. برای این مورد می توانید ابتدا کف محل را تمیز و پس از آن با استفاده از تخته های چوب بپوشانید.
محل نگه داری برنج تمیز باشد: پیش از قرار دادن برنج در محل مورد نظر (انباری، کابینت، کمد و ...)، آن محل را با دقت تمیز کنید. محل مورد نظر باید عاری از هر گونه تار عنکبوت، دانه های خوراکی و غیر خوراکی و گرد و غبار باشد. لازم است در طول نگه داری برنج، محل مورد نظر همواره مرتب و تمیز نگه داشته شود.
بر خلاف آن چه که عموم مردم می پندارند، نگه داری از برنج خود از نکته های مهمی برخوردار است که در این مقاله به تعدادی از آن ها پرداختیم. در نهایت نگارنده توصیه می کند که اگر قصد نگه داری برنج در بلند مدت را دارید، پیش از هر چیز از تامین کننده خود مطمئن شوید و پس از آن محل و روشی برای نگه داری بهینه ی آن بیابید.
برای دانلود فایل مقاله ی "زمستون نزدیکه: نگه داری برنج"، بر لینک زیر کلیک کنید.
در مقاله ی پیشین به تحلیل زنجیره ی تامین برنج پرداختیم و دانستیم که سه عامل کشاورز، واسطه و مصرف کننده ی نهایی، تشکیل دهنده ی این زنجیره هستند و پیوندی سیستمی و متقابل با یکدیگر دارند. پس از این سیاست گذاری را به عنوان عاملی مداخله گر مطرح کردیم و دانستیم که موج سیاست گذاری ها تا چه میزان می تواند بر سازه های یاد شده را تکان دهد و از خود متاثر سازد. در نهایت عنوان کردیم که هر تهدیدی، به دنبال خود فرصت های بی شمار خواهد داشت که اگر از آن ها آگاه شویم، می توانیم تهدید ها را تخفیف دهیم و البته سود آوری کلانی ایجاد کنیم.
در این یادداشت، به تحلیل یکی از فرصت های نهفته در تجارت برنج (آسیاب برنج) می پردازیم.
در این بخش با بیان کردن نمونه ای از کشاورز محلی و واسطه ی بخش خصوصی، به تحلیل پیوند این دو و فرصت های نهفته در این صنعت می پردازیم.
در فیلیپین، قانون های مرسوم کشاورزی بر زمین های کشت برنج حاکم است که بر خلاف قانون فئودالی و زمین داری عمل می کند. در کل به ازای هر کشاورز، 3 هکتار زمین کشت برنج در فیلیپین وجود دارد که بخش عمده ای از برنج جنوب شرقی آسیا را تولید می کند. میزان تولید برنج بسته به زمین، کشاورز، شرایط و دیگر عامل ها متفاوت است، اما در کل می توان این گونه گفت که به ازای هر هکتار زمین، 4 تن برنج تولید می شود. بر این اساس، کشاورز محلی می تواند با یک بار کاشت برنج در یک هکتار زمین (4 تن)، درآمد ناخالصی معادل 2520 هزار دلار، ایجاد کند که اگر میزان هزینه ی کاشت و برداشت برنج در سه هکتار را (1077 دلار) از آن کسر کنیم، در نهایت 1443 دلار برای کشاورز باقی می ماند که برای مدت 4 ماه، قابل توجه است.
پس از این، دلال وارد کار می شود و با خرید برنج از کشاورز، آن را به دیگر واحد ها منتقل می کند تا برنج فرآوری و آماده ی مصرف شود. فرآوری برنج بسته به عملیات و نوع برنج، به طور میانگین برای هر تن برنج 252 دلار ارزش افزایی و درآمد ناخالص دارد. اگر هزینه ی بازاریابی و فرآوری برنج را از این میزان کسر کنیم، در نهایت به میزان 4.5 دلار برای هر تن و یک ساعت آسیاب کردن برنج می رسیم. هر واحد فرآوری و آسیاب برنج، 8 ساعت در روز کار می کند، که با احتساب 200 روز از سال، به عدد 1600 تن می رسیم. با در نظر گرفتن 4.5 دلار به ازای آسیاب کردن هر تن برنج، عدد 7600 دلار به دست می آید که میزان درآمد سالانه ی یک واحد آسیاب برنج را نشان می دهد. گرچه در محاسبه مدت زمان کاری هر آسیاب را 8 ساعت در نظر گرفتیم، ولی آسیاب هایی هم هستند که 12 ساعت در روز مشغول به کار هستند و البته درآمد بیشتری به دست می آورند.
در پایان لازم است از برخی از عامل های محدود کننده نیز یاد کنیم. می دانیم که زمین کشاورز محدود است و همین سبب می شود تا کشاورز نتواند از میزان مشخصی تولید برنج تجاوز کند که این خود درآمد او را محدود می کند. از سویی دیگر، محدودیت سرمایه و ظرفیت واحد فرآوری برای خرید و آسیاب برنج، خود سبب محدود ساختن درآمد این واحد می شود.
موردی که در این مقاله به آن پرداختیم، تنها "یکی" از بی شمار فرصت های سودآوری در صنعت برنج بود. مارکتینگ، طراحی، بسته بندی و حمل و نقل، از دیگر فرصت های موجود در این صنعت هستند که هر یک می توانند به میزان قابل توجهی گردش مالی و سودآوری داشته باشند. به دلیل ضرورت و اهمیت بازاریابی در هر کسب و کاری، به ویژه برنج، نگارنده بر آن شد تا یکی از مقاله های آتی را به این محور مهم اختصاص دهد.
برای دانلود فایل مقاله ی "کسب و کار برنج (2): فرصت تهدیدها"، بر لینک زیر کلیک کنید.
برنج یکی از پرمصرف ترین غذاهای جهان است که در همه جا طرفدار دارد. با این حال عموم مردم، شناخت و درک درستی از چگونگی پیدایش برنج و گسترش آن در سراسر جهان، ندارند. به همین جهت تصمیم گرفتیم تا در این مقاله به تحلیل پیدایش و گسترش برنج و غذاهای برنجی در جهان بپردازیم.
آسیا
خاورمیانه
آمریکای لاتین و کارائیب
اگر تولید و مصرف برنج را از ابتدا و آغاز مورد بررسی قرار دهیم، در می یابیم که قاره ی آسیا، به ویژه کشورهای شرقی و جنوب شرقی، نقش تعیین کننده ای در تامین برنج، بسته بندی و تولید کیسه برنج و البته گسترش مصرف برنج در جهان داشته اند. نگارنده بدون این که نقش دیگر کشورها و قاره ها را در تامین برنج نادیده بگیرد، باور دارد که قاره ی آسیا را می توان مزرعه و قطب صادرات برنج جهان نام داد. چین، هند، اندونزی، پاکستان، بنگلادش، ویتنام، تایلند، میانمار، فیلیپین و ژاپن، از جمله تولید کننده های عمده ی برنج در آسیا و البته جهان هستند که بیش از 92 درصد برنج جهان را تامین می کنند. با این حال، آن چه مهم جلوه می کند، این است که کشور ما ایران، هنوز سهم قابل توجهی از این بازار را به دست نیاورده است. امید می رود که با پیگیری و برنامه ریزی بلند مدت، کشور ما هم بتواند در آینده ای نه چندان دور، در زمینه ی تولید برنج در جهان، حرفی برای گفتن داشته باشد.
برای دانلود مقاله ی "تاریخچه ی کشت برنج: از آسیا تا آمریکا"، بر لینک زیر کلیک کنید.
بازار سفید
با وجود گذشت سال های سال از کشت برنج توسط بشر، هنوز دیدگاه جامع و مناسبی درباره ی تجارت و کسب و کار برنج شکل نگرفته است و همین سبب دفع فرصت ها و جذب چالش های گسترده شده است. در این مقاله به کسب و کار برنج، زنجیره ی تامین آن و عامل های موثر در تولید، پخش و مصرف آن می پردازیم.
کسب و کار برنج از لنز سیستماتیک
اگر با نگاهی سیستمی به کسب و کار برنج بنگریم و آن را سیستمی از عنصرها و پیوندهای متقابل در نظر داشته باشیم، در می یابیم که هم چون هر سیستمی، کسب و کار برنج هم از سه عنصر اصلی ورود، پردازش و خروجی تشکیل شده است که در ادامه هر یک را بررسی می کنیم.
ورودی: کشاورز، عنصر مهم و موثر ورودی است. در این مرحله، دانه کاشته می شود و پس از مراقبت های طولانی و شبانه روزی، در زمان مشخصی، محصول آماده ی کشت می شود.
پردازش: پردازش گرهای کسب و کار برنج، همان عنصرها و فرد هایی هستند که برنج تولید شده را به دست مصرف کننده ی نهایی می رسانند. در اصل، این پردازش گرها هستند که نقش میانجی و واسط بین کشاورز و مصرف کننده را ایفا می کنند.
خروجی: خروجی این پروسه، همان گردش مالی و ارزش افزایی است که در صنعت برنج ایجاد می شود. خریدار با پرداخت پولی، میزان مشخصی برنج خریداری و در نتیجه چرخه ی کسب و کار را کامل می کند.
پس از شناخت سه بخش اصلی کسب و کار برنج، بهتر است تا به تحلیل هر یک بپردازیم.
مشکلی که در این بین مطرح است، این است که هر بخشی، تنها حیطه و هدف خود را مورد نظر دارد و نسبت به دیگر بخش ها، ناآگاه و نابینا است و همین سبب بروز مشکل در چرخه ی تولید و کسب و کار برنج می شود.
برای نمونه، کشاورز تمایل دارد تا در ازای کاری که انجام می دهد، دریافتی بیشتری داشته باشد. از سویی دیگر، واسطه گرها تمایل دارند تا برنج را با نرخ کم تری از کشاورز خریداری و با بهای بیشتری به بازار عرضه کنند. مصرف کننده حرف آخر را می زند و کالایی بهتر، با کیفیت تر و زیبا تر را پسند می کند. اگر سیاست گذاری های دولتی و کارگزار های اقتصادی را هم به این لیست اضافه کنیم، آن گاه در می یابیم که "ساختار جامعه" و "شهر نشینی" تا چه میزان زندگی را پیچیده کرده است.
مشتری همواره برنجی ارزان تر می خواهد و تامین کننده هم سود بیشتر طلب می کند. از سویی، دولت نیز در تلاش تا از راه واردات برنج، پیچیدگی های کاری تامین برنج را کاهش دهد و زمین های کشت و نیروی کار را برای هدف هایی بهتر و سودآور به کار گیرد. همین اقدام دولت، سبب می شود تا سرمایه گذار و کارآفرین، تمایل کم تری به حضور در عرصه ی تولید برنج داشته باشند و بخش های مربوطه، نتوانند از نظر اقتصادی رشد کنند و سود آور باشند. برای نمونه می توانیم به کشور فیلیپین اشاره کنیم که خارج شدن بخش صنعتی و تاجر های بزرگ از فرآیند تولید برنج، سبب شد تا بخش عمومی خود عهده دار این فرآیند و بخش مهمی از زنجیره ی تامین آن شوند. روشن است که خروج سرمایه گذار بخش خصوصی از یک صنعت، تا چه میزان می تواند پیامدهای منفی برای اشتغال زایی، کار آفرینی و رشد اقتصادی کشور داشته باشد.
با این حال، همه ی ماجرا این نیست و نقطه های روشنی هم می توان در این داستان یافت. نگارنده باور دارد که هر بازاری و هر صنعتی، در کنار تهدیدها، فرصت هایی هم برای کارگزار های آن صنعت و بازار ایجاد می کند که تا میزان قابل توجهی می توانند اثر منفی تهدید ها را پوشش دهند که در مقاله ی آتی به آن خواهیم پرداخت.
پس با ما همراه باشید.
برای دریافت فایل مقاله ی "کسب و کار برنج (1): زنجیره تامین" بر لینک زیر کلیک کنید.